Kwiecień: Łup z łupków do podziału

W ostatnim czasie ponownie rozgorzała debata na temat podziału i przeznaczenia przyszłych dochodów z wydobycia gazu łupkowego. W toku dyskusji należy pamiętać, że warunkiem, by dochody z gazu niekonwencjonalnego w ogóle mogły znacząco wspomóc polski budżet, jest komercjalizacja dużych wolumenów tego gazu. W interesie wszystkich podatników jest, by nastąpiło to możliwie szybko. Trudno będzie o to bez zaangażowania i kapitału wielkich międzynarodowych koncernów naftowych. To ich nagłe pojawienie się w Polsce przed trzema laty zmobilizowało rodzime spółki do odejścia od wygodnego modelu biznesu bazującego na zachowaniu status quo i podjęcia na szerszą niż dotąd skalę wymagającej działalności w segmencie upstreamu.

Należy pamiętać, że obecne w Polsce spółki zależne światowych potentatów dysponują nieporównywalnie większymi zasobami finansowymi i technologicznymi swoich spółek matek. Koncerny te sukces swój zawdzięczają wieloletniemu doświadczeniu w dziedzinie wydobycia ze złóż trudnych, w tym niekonwencjonalnych, szeroko zakrojonej działalności, inwestycjom w badania naukowe oraz otwartości na innowacje wypracowane przez sektor naukowo-badawczy (R&D). Ich przewaga finansowa i organizacyjna nad polskimi spółkami branży oil&gas jest bezdyskusyjna. Można wyrokować, że przy sprzyjającym otoczeniu regulacyjnym to one będą nadawać ton w poszukiwaniach gazu łupkowego i jako pierwsze będą gotowe komercjalizować istotne ilości wydobywanego gazu ze złóż niekonwencjonalnych. Gwoli zapewnienia trwałego impulsu inwestycyjnego dla polskiej gospodarki, jaki może przynieść wydobycie gazu i ropy ze złóż niekonwencjonalnych, należy zapewnić jak najbardziej przejrzyste i trwałe środowisko regulacyjne, w którym reguły gry nie zmieniają się w jej trakcie. Zapowiadany podatek od wydobycia węglowodorów to tylko część potencjalnych dochodów budżetowych związanych z działalnością w zakresie poszukiwań i wydobycia węglowodorów ze złóż niekonwencjonalnych. W związku z prowadzanymi pracami wzrosną przychody z podatku od nieruchomości, podatków pośrednich, PIT, CIT a także z opłat eksploatacyjnych.

Kooperacja przy wysokobudżetowych projektach poszukiwawczych i wydobywczych jest też szansą dla szeregu podmiotów gospodarczych w Polsce z branży budowlanej i inżynieryjnej na rozwinięcie działalności i współpracę zgodnie z najwyższymi standardami zarządzania projektami, ochrony środowiska, bezpieczeństwa i higieny pracy, zarządzania łańcuchem dostaw oraz rozkładania ryzyk prawnych i finansowych. Jeśli Polska pozostanie w forpoczcie rewolucji łupkowej w Europie, istnieją poważne szanse na powstanie w kraju nowego sektora przemysłu produkującego urządzenia i projektującego rozwiązania technologiczne na potrzeby poszukiwań i wydobycia węglowodorów ze złóż niekonwencjonalnych w krajach członkowskich Unii Europejskiej. By powyższe pozytywne scenariusze mogły się ziścić, obciążenia publicznoprawne nakładane na podmioty wydobywcze, niezależnie od ich formy, należy ustanowić na akceptowalnym poziomie. Nie należy zwlekać z ustaleniem ich formy i wysokości. Sukces gazu niekonwencjonalnego w Polsce ma wielu przeciwników, a wobec kolejnych odkryć gazonośnych pokładów skalnych w różnych krajach oraz współpracy amerykańsko-rosyjskiej przy eksploatacji złóż arktycznych, może pojawić się istotna konkurencja o kapitał, jaki obecnie przeznaczony jest na inwestycje w projekty poszukiwawcze w Polsce. Potwierdzeniem tego zagrożenia może być ogłoszone niedawno wycofanie się ExxonMobil z projektów poszukiwawczych w Polsce. Choć jest to jednostkowy przypadek, podobne decyzje kolejnych zagranicznych inwestorów mogłyby stanowić o niebezpiecznej tendencji. W związku z powyższym generowanie dodatkowego czynnika ryzyka w postaci nieprzewidywalnego efektu ciągnących się prac legislacyjnych nad ustawą podatkową, definiującą opłacalność prowadzenia działalności wydobywczej, powinno zostać ograniczone do minimum.

Sposoby podziału zysków z wydobycia węglowodorów

Klasycznym sposobem podziału zysków z wydobycia surowców naturalnych jest production sharing contract (production sharing agreement), tj. umowa o podziale produkcji zawierana pomiędzy państwami producentami a międzynarodowymi koncernami naftowymi. Zgodnie z nią państwu lub pewnej emanacji państwa w postaci administracyjnej agencji bądź państwowej spółki węglowodorowej, którą zgodnie z przyjętą u nas terminologią moglibyśmy nazwać narodowym championem, przysługuje część wydobywanego surowca, którą państwo może swobodnie dysponować, pozostała część należy zaś do partnera prywatnego. Zgodnie z założeniami tego systemu udział partnera prywatnego w wydobyciu ma jemu zapewnić zwrot jego nakładów inwestycyjnych i godziwy zysk, stąd umowy te zawierają często klauzule, które przewidują, że w przypadku wzrostu cen surowców, udział w wydobyciu prywatnych partnerów określony na wyższym poziomie dla okresu niskich notowań ulega zmniejszeniu, a zwiększa się udział partnera państwowego. Formuła ta, powszechnie używana w krajach producentach, nie wydaje się być w pełni kompatybilna z regulacjami prawa UE, w szczególności w zakresie prawa konkurencji. Gdyby polski ustawodawca zamierzał wyposażyć, którąś ze spółek Skarbu Państwa w istotny wolumen gazu, mogłoby dojść do zakłócenia zasad konkurencji i kontynuowania niepożądanego wysokiego stopnia koncentracji na rynku gazu ziemnego.

W Stanach Zjednoczonych i Kanadzie istnieje alternatywny system należności licencyjnych (royalties), w którym należność pieniężna wyznaczona jest w wydawanej licencji i jest oparta alternatywnie bądź łącznie na wskaźnikach takich jak wielkość złoża, wielkość wydobycia, wielkość sprzedaży. Należy przy tym zauważyć, że system ten funkcjonuje w systemach prawnych, w których inaczej niż np. w Europie prawo własności do surowców należy do właściciela gruntu, a nie do państwa.

Trzecim samoistnym modelem jest specjalny dochodowy podatek naftowy, który występuje obok powszechnie stosowanego podatku dochodowego CIT, obowiązującego także w państwach w których wprowadzono poprzednio wzmiankowane modele. Taki rodzaj opodatkowania wprowadziły np. Norwegia, Dania, Wielka Brytania. System ten funkcjonuje efektywnie w krajach, w których wydobywa się węglowodory ze złóż konwencjonalnych, a administracja publiczna, w tym administracja podatkowa posiada kompetentne kadry znające specyfikę działalności wydobywczej. Zważywszy na wysoki stopień ryzyka ekonomicznego związanego z poszukiwaniem i wydobyciem węglowodorów ze złóż niekonwencjonalnych wydaje się, że zastosowanie w Polsce wprost jednego z trzech podstawowych modeli nie jest optymalne. W przypadku podziału potencjalnych zysków z eksploatacji polskich złóż należy poszukiwać rozwiązania hybrydalnego, albo podjąć próbę wypracowania niekonwencjonalnej metody podziału dochodów z wydobycia węglowodorów ze złóż niekonwencjonalnych.